MÜTEŞEBBİS VE HAYIRSEVER KİŞİLİĞİYLE SÜREYYA İLMEN
(SÜREYYA PAŞA)
Süreyya İlmen, İstanbul’un Anadolu yakasına ismini yeşil harflerle yazdıran, mimari planlamadan tesisata, ticaretten sanata, kültürden spora kadar çeşitli faaliyetlerde maddi ve manevi katkıları olan Türkiye’nin önemli müteşebbislerinden biridir.
Sultan II. Abdülhamid’in seraskeri Mehmed Rıza Paşa’nın üç oğlundan biri olarak 12.04.1874’te görev dolayısı ile bulundukları Podgorica’da doğmuştur. Ailesi Lefke’li Emiroğlu Mustafa Şükrü Efendi’ye dayanmaktadır. Süreyya Paşa, Yüzbaşı Sait Efendi’nin kızı Adalet Hanım ile evlenerek bu evlilikten Atıf, Hayri, Ali ve Melahat isimlerinde çocukları dünyaya gelmiştir.
Süreyya Paşa, Osmanlı ordusunda 1913 yılına kadar çalışmış, sonrasında Balat’ta dokuma fabrikası kurarak sanayicilik hayatına atılmıştır. Cumhuriyet Döneminde belediye meclis üyeliği, belediye fahri danışmanlığı yapmış ve 1927 yılında da İstanbul milletvekili olmuştur. Üç yıl sonra da siyasetten çekilmiştir.
Hayri ve Melahat ismindeki çocukları, Latife Hanım’ın Vecihe ve İsmail Uşşaki isimli kardeşleri ile evlenerek Atatürk ile akraba olmuştur.
Faaliyetleri
Sosyal: Hilal-i Ahmer Cemiyeti Kadıköy Şube Başkanlığı 1921-1927 (Gelir için müsamereler, konserler, sinema gelirleri, dükkân gelirleri, piyangolar, müzayedeler, spor müsabakaları, cemiyetin diğer yardım faaliyetleri vs.)
Kültür ve Sanat:Kadıköy Şark Musiki Cemiyeti Başkanlığı,
Süreyya Operası:
“Viyana'da bir opera seyrettim. Hayran kaldım. Keşke bizde de böyle salonlar olsa, böyle oyunlar oynansa diye düşünüp bu binayı yaptırdım.” diyerek 06.03.1927’de açılışını yapmıştır. Salondaki tavanın ortasında daire içinde “Tiyatro, mektebi-i edeptir. Musiki ruhun gıdasıdır.” ve dört köşesine de “geliniz, görünüz, anlayınız, ibret alınız.” diye yazdırmıştır.
Eğitim: Maltepe Maarif Encümeni Başkanlığı, Kadıköy Tesis-i Mekatib Cemiyeti (Okullar Derneği) devlet desteği almadan okul kütüphane gibi tesisler yaptırmak için vakıf faaliyetleri, Terakki Maarif Cemiyeti, Zehra Hanım Paviyonu (Kadıköy Ortaokulu içinde)
Belediyecilik: İstanbul Belediye Başkanlığı Danışmanlığı (04.08.1924-1926)
Cemiyet-i Umumiye-i Belediye Üsküdar üyeliği (11.02.1926-05.09.1927)
Yoğurtçu çayırı olarak bilinen bataklık alanı ağaçlandırıp (Narlıdere çiftliğinden getirdiği ağaçlarla) ıslah ederek Yoğurtçu Parkı haline getirilmesi.
Kayışdağı suyunun Kadıköy’e borularla taşınması.
Kadıköy Kanalizasyonu (Altıyol - Söğütlüçeşme arası)
Moda’yı sahile bağlayan merdivenlerin yapılması.
Kadıköy ve Üsküdar’a elektrik getirilmesi.
Üsküdar -Kısıklı- Alemdağ, Kadıköy- Üsküdar Tramvayları, Haydarpaşa Tren Yolu üst köprüsü inşaatının başlatılması.
Kadıköy İskele Meydanı’nın düzenlenmesi.
Süreyya Plajı: Maltepe’de aldığı bostan yerinde 1939 yılında başlayan inşaat, savaş nedeniyle 08.06.1946 yılında hizmet vermeye başlamıştır. Plaj 300 m uzunluğunda, Müdüriyet dairesi deniz cepheli, 280 soyunma odası(80’i birinci sınıf, gerisi ikinci sınıf), büfe dairesi, gazino, 42 odalı otel, büyük bir ev ve sahilden 60 metre deniz içinde Bakireler Mabedi (Temples de Vierges) bulunmaktaydı. TCDD banliyö seferi de halk için ayarlanmıştı. Vali Lütfü Kırdar, ziyaretinde buradan etkilenerek plajı asfalt yolla Bağdat Caddesi’ne bağlayarak ulaşımı kolaylaştırmıştır.
Milletvekili olduğu dönemde Galata ve Unkapanı köprülerinden alınan paranın kaldırılmasıyla ilgili kanun teklifi kabul edilir. “Şehrin hakkı şehre verilmelidir.” başlıklı kanun teklifi ile tramvay, su, elektrik, havagazı gibi birçok müessese Süreyya Paşa sayesinde Belediye’ye geçmiştir.
Ticari Hayatı:
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Üyeliği,
İstanbul Milli Sanayi Birliği,
Süreyya Mensucat Fabrikası (1943’te adı Adalet Mensucat Fabrikası olmuştur.)
Adalet Spor (1946-1971 Alibeyköy Spor Kulübü ile birleşmiş,1980 de tamamen devretmiş.)
Madencilik; Dibektaşı Manganez Madeni-Karasu madeni,
Tuğla fabrikası kurma teşebbüsü,
Sivil Havacılık Kulübü Başkanlığı (1911 Erkân-ı Harbiye Umumiye Tayyarecilik ve Balonculuk Girişimleri ile Türk havacılığının gelişmesinde önemli katkıları olmuştur.)
Gayrimenkul Sahipleri Derneği ve Toprak Emlak ve Serbest Teşebbüs Partisi Başkanlığı
Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Başkanlığı’nı yapmıştır.
Eserleri:
Müntahabat-ı Usul-i Ta’biye
Askeri Cep Takvimleri
Yeni Askeri Cep Takvimleri 1326/1910
Yeni Askeri Cep Takvimleri 1327/1911
Yeni Askeri Cep Takvimleri 1328/1912
İtalya Ordusu
Yüz Sayfada Askerlik
Fransa ve Almanya Sahra Topçusunun Suret-i İstihdamı
Balkan Harbi Münasebetiyle (Ordumuz Hakkında Bir, İki Söz)
Donanma mı? Şimendifer mi?
Ordumuz Terakki Etmedi (İstatistik Daima İstatistik)
Üsküdar’ın İmarına Aid Bir Fikr-i Umumi ve Hülasa-i Mütaalat
Sanayimiz
Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi (1947),Hatıralarım I. Kitap
Teşebbüslerim, Reisliklerim (1949),Hatıralarım II. Kitap
Dört Ay Yaşamış Olan Zavallı Serbest Fırka (1951), Hatıralarım III. Kitap
Maliyemize Armağan (1951),Hatıralarım IV. Kitap
Sanayi Odası İçin Vaktiyle Ne kadar Çalıştım. Hatıralarım V. Kitap
Cumhuriyet Adliyesine Armağan (1952)Hatıralarım VI. Kitap
1947 Süreyya Takvimi
Milli Korunma Kanunu
13 Sene Mahrum Bırakıldığımız Mukaddes Tasarruf Haklarımıza 3 Sene Sonra Kavuşacağız
Hayat Bilançom isimli eserleri vardır.
Sağlık:
Süreyyapaşa Sanatoryumu
30 Kasım 1951’de 100 yataklı tek pavyonla selamlık köşkü ile faaliyete geçmiş,1952’de ahşap harem köşkü restore edilerek 50 yatakla hizmete açılmıştır.
1958’de Siyami Ersek Merkezi Cerrahi Servisi’ni kurarak klinik şefi olarak çalışmıştır.
22 Mart 1962’de proje yarışmasında SSK Süreyyapaşa Göğüs hastalıkları Merkezi adını almıştır. 4 blok 1600 yatak kapasitesi ile hizmetini sürdürmüştür.
1974’te ilk kez Nilüfer Başözdemir narkoz altında rijit bronkoskopi yapmıştır.
1995’te Göğüs ve Kalp Damar Hastalıkları Eğitim Hastanesi adını almıştır.
2000’de ilk kalp nakli yapılmıştır.
19 Şubat 2005’te SSK’dan Sağlık Bakanlığına devredilerek adı SB Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrrahisi EAH adını almıştır. Aynı yıl Heybeliada Sanatoryumu kapatılarak Süreyyapaşa EAH’ne dahil olmuştur.
2009’da ilk akciğer nakli yapılmıştır.
2014’ten itibaren yan dal olarak Yoğun Bakım ve Alerji İmmünoloji eğitimi verilmektedir.
27 Nisan 2016’da Göğüs Hastalıkları Yeterlilik Kurulu tarafından “Yeterlilik Belgesi” almıştır.
Vasiyeti:06.02.1955’te İstanbul Moda’da vefat eden Süreyya İlmen, Beyoğlu'ndaki şimdiki Halep Pasajı (yüzde 48'i ailenin) ve fabrikayı ailesine bırakıp, çocuklarına. “Avrupa yakasındaki mallar sizin, Anadolu yakasındakiler benim.”diyerek Maltepe’deki Narlıdere Çiftliği’ni İşçi Sigortaları’na (Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahi Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin olduğu araziyi) vakfetmiş, Süreyya Operası’nın gelirlerini Darüşşafaka Cemiyeti’ne, Süreyya Plajı gelirlerini de Maltepe Belediyesi’nin tasarrufunda olmak üzere bağışlamıştır.
“Milletin sinesinden kazandım, ona hizmet etmek ve kazandıklarımı ona vermek milli ve vicdani bir borçtur.” diyen Süreyya Paşa’yı anmak ve anlatmakta bizim ona borcumuzdur.
Ruhu şâd olsun.
SÜREYYA PAŞA’YA ATFEN
Bugün, bahçende dolandım.
Bir nefes aldım, en güzelinden.
Çamlarının kokusu,
Yağmurda başımı döndürdü.
Bir de senin lütfun.
Buldum kendimi, griler içinden
Ebedi bir vahada.
El sallıyordun, yeşille kuşanmış kulenden.
Emanet ettiğin yerden.
Köşkünde otururken adalara nazır,
Nice marazlı, kapında bekler hazır.
Düşündün sen, yıllar sonranı.
Gösterdin ölümsüzlüğün sırrını.
Huzurla, sağlıkla yaşarken biz,
Anacağız seni her birimiz.
06.02.2025
Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi EAH Başhekim Yardımcısı Uzm. Dr.Azize ÜZEL